چاپ باتیک یا کلاغه ای

باتیک کلمه ای جاوه ایست و جاوه یکی از جزایر کشور اندونزی می باشد. با این وجود اصالت این هنر به چین می رسد. باتیک به معنای چاپ مقاوم است. در ایران نیز این هنر با نام های باسمه و قدک آغاز به کار کرد که البته به نام چاپ کلاقه ای (کلاغه ای) نیز می شناسند.
چاپ کلاغه ای به این دلیل بر روی این هنر گذاشته شده است که روش کار در ابتدا در ایران به صورت تک رنگ و تیره بود و روی نوعی روسری ابریشمی به ابعاد 160*150 یا 170*160 انجام می شد که به نام کلاغه معروف بود و در ضمن طرح هایی که به وجود می آمد شباهت بسیار به پرهای کلاغ داشت. بیشتر نقش مایه ها در بالتیک دارای معنای نمادین هستند و از طرح های سنتی کهن گرفته شده اند.
مراحل تولید: 1- آماده کردن پارچه: پارچه را به مدت لازم در آب ولرم می خیسانند تا آهار آن در آب حل شود. سپس پارچه را درون محلول ضعیف زاج سفید می گذارند تا عمل دندانه انجام و پارچه قدرت رنگ پذیری بیشتری یابد. آنگاه پارچه را خشک و اتو می کنند. برای جلوگیری از جمع شدن پارچه به هنگام چاپ، پارچه ابریشمی را به پارچه توری هم اندازه آن پیش چاپ کوک می زنند.

2- آماده کردن ماده مقاوم (واکس): در قدیم برای تهیه واکس از برگ درخت موز و سود سوز آور به همراه خاک رس استفاده می شد. ولی بعدها برای تهیه واکس از صمغ و موم زنبور عسل و سقز استفاده کردند. این روش اولین بار به وسیله ایرانیان آغاز شد.
3- مرحله چاپ: ماده مقاوم را مذاب کرده حدود نقش ها را روی پارچه مشخص کرده و سپس مهر را درون مواد مذاب زده و مهر زنی را آغاز می کنند. پارچه مهر زده را درون محلول زاج سفید قرار می دهند (مرحله تثبیت) پس از خشک شدن، پارچه را درون رنگ تیره دلخواه گذاشته و سپس پارچه را دوباره درون محلول زاج سفید قرار داده و خشک می کنند سپس رو و زیر سطح پارچه را کاغذ می گذارند و آن را با اتو حرارت می دهند تا ماده مقاوم ذوب شود. برای از بین بردن مواد چربی باقی مانده پارچه را در بنزین قرار می دهند و در پایان با آب و صابون می شویند و در مجاورت هوای آزاد و سایه خشک می کنند.

ویژگی های پارچه برای چاپ باتیک
1- رنگرزی آن ها در درجه جرارتهای پایین یعنی 30 تا 40 درجه سانتی گراد امکان پذیر باشد. چون در درجه حرارت بالاتر واکس روی پارچه آب می شود و نقش باتیک خراب می شود.
2- پارچه باید تا حد امکان ظریف باشد. ظرافت پارچه باید به حدی باشد که واکس باتیک امکان عبور از ضخامت پارچه و ظاهر شدن بر روی ظرف دیگر آن را داشته باشد. با توجه به دو ویژگی فوق می توان گفت که پارچه های ابریشمی و چنبه ای بهترین شرایط را برای چاپ باتیک دارا می باشند.
برای داشتن رنگ های شفاف روی پارچه و ماندگاری طولانی تر رنگ ها، لازم است به حلال این رنگ ها یعنی آب مورد استفاده توجه خاصی داشته باشیم. استفاده از آب سبک و بدون املاح امری لازم و ضروریست. معروف ترین و پر کارترین رنگ ها در هنر فن باتیک، رنگ های بازیک، راکتیو و رنگ های گیاهی می باشند. این دسته رنگ ها چون طی فرایند جوشیدن و حرارت آماده مصرف می شوند باید پس از این که کاملا سرد شدند از آنها استفاده نمود. چون ماده مقاوم یا واکس در مقابل حرارت مقاوم نیست و در اثر حرارت مقاومت خود را از دست خواهد داد.